بررسی تسهیل مکانیکی گیاهان بوته ای در سطوح مختلف بهره برداری از مرتع مطالعه موردی: مراتع استپی کاخک گناباد

به منظور بررسی تاثیر بوته های مرتعی بر تولید گیاهان زیراشکوب در سطوح مختلف چرایی و بررسی خصوصیات مرفولوژیکی تاثیرگذار بر تسهیل مکانیکی بوته ها در مراتع استپی کاخک گناباد، سه مرتع تحت چرای شدید، متوسط و عدم چرا انتخاب شد. در این تحقیق اثرات سه بوته ی غالب کاهوی بیابانی (scariola orientalis (boiss.) sojack)، گون (astragalus heratensis bunge) و ورک (rosa persica mielx ex juss.) بر تولید گیاهان مرتع مورد بررسی قرار گرفت. انتخاب بوته ها در امتداد 20 ترانسکت 50 متری انجام شد که در صورت برخورد ترانسکت ها به بوته های مورد نظر، تولید گیاهان زیر اشکوب و فضای مجاور (معادل ابعاد تاج بوته ها) اندازه گیری شد. بنابراین، ابعاد پلات ها متناسب با تاج بوته ها حالت انعطاف پذیر داشت. همچنین طول، عرض، ارتفاع و خصوصیات مرفولوژیک بوته ها ثبت شد. نمونه های خاک از زیراشکوب بوته های مرتعی و فضای باز از عمق0 تا20 سانتی متری تهیه و پارامترهای بافت، اسیدیته، هدایت الکتریکی، ماده آلی و نیتروژن خاک در آزمایشگاه اندازه گیری شد. درجه حرارت، میزان روشنایی در مجاورت سطح خاک و رطوبت نسبی خاک در زیراشکوب هر یک از بوته های مرتعی و فضای باز آنها به صورت جفتی اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که در منطقه قرق تولید علوفه در زیر اشکوب بوته های مرتعی برابر با تولید فضای باز بود، در حالی که در منطقه چرای شدید و متوسط تولید علوفه در زیراشکوب بوته ها بیشتر از فضای باز بود. بنابراین، تسهیل مکانیکی بوته ها با افزایش شدت چرا زیاد شد. تحت چرای شدید دام، تولید گندمیان چندساله در زیراشکوب بوته ها بیشتر از تولید سایر فرم های رویشی بود. تحت چرای شدید و متوسط دام، ارتباط بین سطح تاج بوته ها و تولید گیاهان زیراشکوب به صورت معکوس (54/0- و 35/0-) معنی دار بود (05/0p<)، در حالی که ارتباط منفی بین ارتفاع و حجم بوته ها (مقدار همبستگی به ترتیب 47/0- و 50/0-) با تولید گیاهان زیر اشکوب فقط در مرتع چرای شدید معنی دار بود. نتایج حاصل از آنالیز خاک نشان داد که مقدار هدایت الکتریکی، ماده آلی و نیتروژن خاک در زیراشکوب گون بیشتر از دو بوته دیگر بود. همچنین پارامترهای مهم اندازه گیری شده مانند دما و درجه ی روشنایی در زیراشکوب کمتر از فضای باز بود، در حالی که درصد رطوبت نسبی در زیراشکوب بوته ها بیشتر از فضای باز بود. با وجود این، بهبود شرایط محیطی در زیراشکوب بوته های مرتعی تأثیر زیادی بر تسهیل مکانیکی آنها در برابر چرای دام نداشت. خوشخوراکی پایین، خاردار بودن برگ ها و ساقه ها و فرم رشد خزنده، توانایی بوته های مرتعی را در حفاظت از تولید گیاهان زیراشکوب افزایش داد که این موارد بیشتر در مورد بوته ورک صادق است. به طور کلی سه بوته ی مرتعی نقش مهمی در حفظ تولید سایر گیاهان در شرایط چرای دام در مراتع کاخک گناباد دارند. بنابراین، حفظ این گیاهان همراه با کاهش شدت بهره برداری باید در اولویت برنامه های مدیریت مراتع قرار گیرد.